Η μάχη της Κακιάς Σκάλας (15-11-1944)

Του Βασίλη Πετράκη*

Λίγοι γνωρίζουν ότι η πρώτη μάχη που έγινε στην Εύβοια , μεταξύ των δυνάμεων του ΕΛΑΣ και των Κατοχικών Γερμανικών δυνάμεων , είναι η μάχη της Κακιάς Σκάλας . Οι περισσότεροι, γνωρίζουνε την περιοχή , από τα αυτοκίνητα που κατά καιρούς « πέφτουν » στη θάλασσα και από τις τσιπούρες των ιχθυοτροφείων που υπάρχουν εκεί .

Στις 15-1-1944 στη μία μετά το μεσημέρι η Γερμανική μηχανοκίνητη φάλαγγα από 15 αυτοκίνητα με αυτόματα όπλα , πολυβόλα , αντιαρματικά πυροβόλα κι από 120 – 150 άντρες φτάνει στις οργανωμένες θέσεις των ανταρτικών τμημάτων .


Η διάταξη των δυνάμεων του ΕΛΑΣ , που διαθέτει τρία πολυβόλα Σαϊντετιέν και ατομικό οπλισμό χωρίς ολμίδια καμπύλης τροχιάς ( είχαν σταλεί στη Στερεά Ελλάδα για τις εκεί ανάγκες ) , ήταν η ακόλουθη : στη δεξιά πτέρυγα ( από την πλευρά προς τη Χαλκίδα ) είχε στηθεί το ένα πολυβόλο που το χειριζότανε ο αντάρτης Κώστας Κυριαζής ( Καραϊσκάκης ) από το χωριό Πολιτικά . Στην αριστερή πτέρυγα ( από την πλευρά προς το Αλιβέρι ) όπου είχε αναπτυχθεί το υπό τον Παναγιώτη Μαμά ( Φιλόλαος ) τμήμα , είχε στηθεί το δεύτερο πολυβόλο με χειριστή τον αντάρτη Σπύρο Κουρόζο από το χωριό Πάλιουρα . Επικεφαλής της διμοιρίας που είχε ταχθεί εκεί ήταν ο λοχίας Θανάσης Καρλατήρας ( Μαυροβουνιώτης ) από τους Στρόπωνες. Προς το τέλος της αριστερής πτέρυγας ήταν μία μικρή γέφυρα που είχε « υπονομευτεί » με εκρηκτικές ύλες για να ανατιναχθεί μόλις η γερμανική φάλαγγα θα βρισκόταν στη « ζώνη » ώστε να εγκλωβιστεί μέσα στο χώρο . Η « υπονόμευση » είχε ανατεθεί στο Δημ. Μπιλίρη που είχε παρόμοιες εμπειρίες από τα οχυρά της Μακεδονίας πριν από την Κατοχή . Οι άντρες του ΕΛΑΣ που είχαν στήσει ενέδρα εκεί , περίμεναν επτά εικοσιτετράωρα τον ερχομό των Γερμανών.

Όταν η γερμανική φάλαγγα πλησιάζει μπροστά από τις θέσεις της δεξιάς πτέρυγας, άρχισε να χτυπά το πολυβόλο Καραϊσκάκη εναντίον της , καθώς επίσης το πολυβόλο του Κουρόζου και η άλλη δύναμη των ανταρτών με ομαδικά πυρά . Τα πρώτα γερμανικά αυτοκίνητα κινήθηκαν να βγουν από τη ζώνη του δρόμου που εβαλόταν , πέρασαν τη γέφυρα, που δεν ανατινάχτηκε και οι Γερμανοί έστησαν το πρώτο αντιαρματικό πυροβόλο. Τα άλλα αυτοκίνητα με το άλλο αντιαρματικό έμειναν έξω από τη βαλλόμενη ζώνη και οι Γερμανοί έστησαν το άλλο τους πυροβόλο που κι αυτό άρχισε να βάλλει κατά των δυνάμεων του ΕΛΑΣ . Η μάχη κράτησε από τη μία το μεσημέρι μέχρι το βράδυ . Κατά τις νυχτερινές ώρες οι δυνάμεις του ΕΛΑΣ υποχώρησαν προς το μοναστήρι Αγιάς και τη Σέττα.

 
Αξίζει να σημειώσουμε εδώ τα εξής :

1. Στο Αλιβέρι είχε γίνει πολιτικοστρατιωτική σύσκεψη η οποία είχε πάρει απόφαση να μη γίνει καμιά πολεμική ενέργεια εναντίον των Γερμανών , για να μη γίνουν αντίποινα σε βάρος των κατοίκων . Όταν όμως ο στρατιωτικός διοικητής του 3ου τάγματος του ΕΛΑΣ Γιάννης Παλάσκας ( Σταυραετός ) έφτασε στις θέσεις των ανταρτών η μάχη είχε ήδη αρχίσει και δεν υπήρχε πλέον τρόπος να εφαρμοστεί η απόφαση .

2. Ο Θανάσης Τζάνος εκθέτει στη « Μαρτυρία » του : [ … ] Μαζί με τον ενεργό ΕΛΑΣ είχαμε οργανώσει και μία δύναμη από εφεδροελασσίτες με επικεφαλής τον ταγματάρχη Πηλιχό από του Γαβαλά . Όταν πήραμε την είδηση από τη Χαλκίδα δώσαμε ένα ραντεβού με τον Πηλιχό , να συναντηθούμε τη νύχτα της παραμονής της μάχης κάπου έξω από το Αλιβέρι για να βρεθούμε το πρωί στην Κακιά Σκάλα . Ο Πηλιχός όμως δεν ήρθε στο ραντεβού και υποχρεώθηκα εγώ , που τον περίμενα όλη νύχτα , να πάω το πρωί στον Άγιο Λουκά και να συγκεντρώσω γύρω στους 15 εφεδροελασσίτες και να πάμε στη μάχη. Η γερμανική φάλαγγα δεν εξοντώθηκε , αλλά μέρος της . Κατά τη γνώμη μου , η ασυνέπεια του ταγματάρχη Πηλιχού, που δεν ήρθε με το εφεδρικό να καλύψει τις θέσεις του Μαυροβουνιώτη έπαιξε ανασταλτικό ρόλο.

3. Ο Νίκος Σιμιτζής στην έκθεσή του στο ΓΕΣ ισχυρίζεται ότι : η μάχη της Κακιάς Σκάλας εγένετο αφορμή ώστε τα παρά την αμαξωτήν οδόν κεφαλοχώρια Αλιβέρι , Βάθεια , Αμάρυνθος και Ερέτρια να εξοπλιστούν υπό του στρατηγού Λιάκου …. Ο Σταμάτης Καββαδίας ισχυρίζεται όμως ότι : Πέραν από το γεγονός ότι στα Ψαχνά εσχηματίστηκε λόχος Ασφαλείας στις 14/1/1944 , δηλαδή πριν από τη μάχη της Κακιάς Σκάλας , ο εξοπλισμός των κωμοπόλεων αυτών και η δημιουργία Λόχων Ασφαλείας σ΄αυτές , από τους ντόπιους , θα πραγματοποιούνταν ούτως ή άλλως. Ήταν ανάγκη « άμεση » και « απόλυτη » από τους Γερμανούς. Μόνος τρόπος για να πραγματοποιηθεί αυτό ήταν να υπάρχουνε μόνιμες φρουρές στα επίκαιρα αυτά σημεία .

4. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του Β. Μπόνου οι Γερμανοί ήθελαν να προχωρήσουνε σε αντίποινα εκτελώντας Αλιβεριώτες. Ισχυρίζεται ότι κατάφερε να πείσει τους Γερμανούς να μην το επιχειρήσουν , ο Αλιβεριώτης γιατρός Παναγής Κόλιας ο οποίος περιέθαλψε τους τραυματίες .

Οι απώλειες των Γερμανών ήταν σοβαρές . Ο Νίκος Σιμιτζής αναγράφει 10 νεκρούς κι άλλους τόσους τραυματίες . Ο αρχηγός των Ταγμάτων Ασφαλείας Λιάκος αναφέρει 7 νεκρούς και 14 τραυματίες . Ο αντάρτης Γιάννης Τζαφέρος ( Μαραθώνας ) – που είχα την τύχη να γνωρίσω και να γίνω φίλος του , όταν υπηρετούσα ως δάσκαλος στον Άγιο Αθανάσιο – , 93 νεκρούς και 7 τραυματίες . Ο στρατιωτικός διοικητής του τάγματος Γιάννης Παλάσκας αναφέρει 75 νεκρούς και 29 τραυματίες . Αυτοί οι αριθμοί πρέπει να είναι και οι σωστοί ( δικαιολογούνται κυρίως από το χώρο που έγινε η μάχη και από τον αιφνιδιασμό που υπέστησαν οι γερμανικές δυνάμεις ) σύμφωνα με την εκτίμηση του Σταμάτη Καββαδία .

Οι απώλειες του ΕΛΑΣ ήταν : 1 νεκρός , ο λοχίας Θανάσης Καρλατήρας ( Μαυροβουνιώτης ) και δύο τραυματίες. Ο πολυβολητής Καραϊσκάκης και ο Γιάννης Καραγιάννης από το χωριό Κουρούνι ( Κουρουνιώτης ).

Ο λαός μας τραγούδησε τη μάχη αυτή και τον ηρωικό θάνατο του ήρωα Μαυροβουνιώτη . Ένα τραγούδι που ελάχιστοι σήμερα ξέρουν.

ΞΥΠΝΑ ΕΥΒΟΪΚΕ ΛΑΕ
Ξύπνα Ευβοϊκέ λαέ , ξύπνα και ήρθε η ώρα
τους Γερμανούς να διώξουμε εμπρός αδέρφια τώρα
Στις δεκαπέντε Γεναριού , η ώρα μεσημέρι ,
στην Κακιά Σκάλα, βρε παιδιά , τους είχαμε καρτέρι .
Βροντούν τα πολυβόλα μας και τα οπλοπολυβόλα
θερίζουν , σπέρνουν θάνατο , τα καταστρέφουν όλα
Πάνω στης μάχης τη φωτιά και την σκληρή την πάλη ,
μία ριπή τους έφαγε ένα της παλικάρι .
Πάνω στο βράχο ανέβηκε τα πάντα αψηφώντας ,
αλλ΄ άξαφνα ξαπλώθηκε στη γη ψυχομαχώντας .
Μαυροβουνιώτης ήτανε με λεβεντιά και χάρη ,
ήτανε του λαού παιδί κι άξιο παλικάρι .
Εμείς για το χατίρι του , τη λεβεντιά , τη νιότη ,
το μέρος ονομάσαμε Σκάλα Μαυροβουνιώτη .

*Ο Βασίλης Πετράκης είναι δάσκαλος, ποιητής και ενεργός πολίτης